Dina Baruang ka nu Ngarora nu ngarangna kalawan hadé pisan ngagambarkeun kahirupan masarakat féodal jeung kolonial, nyaéta kaayaan kahirupan masarakat Indonésia (hususna masarakat urang Sunda) dina abad ka-19 katompérnakeun. Nyaéta masarakat nu diéksploitasi ku nu ngajajahna ku rupa-rupa jalan, antarana nu mangrupa kultuurstelsel (pelak kopi) jeung ku jalan ngaduhareupankeun kahirupan rahayat jeung kahirupan kaum ménak (priyayi). Nasib anu dilakonan ku Ujang Kusén jeung Nyi Rapiah téh dina hakékatna mah mangrupa akibat tina kaayaan masarakat nu féodal-kolonial téa. Sabab ngan dina masarakat nu kitu wungkul, jelema cara Aom Usman bisa ngalaksanakeun karep jeung kahayangna kalawan laluasa. ~ Ajip Rosidi http://kiblatbukusunda.blogspot.com/